WYCIECZKA 11 - POLSKIE UMOCNIENIA ŻELBETOWE WYKONANE W REJONIE KSIĘŻY MŁYN – FAUSTYNÓW W 1939 ROKU

POLSKIE UMOCNIENIA ŻELBETOWE WYKONANE W REJONIE KSIĘŻY MŁYN – FAUSTYNÓW W 1939 ROKU

 

W związku z wzrastającym napięciem w relacjach z Niemcami, na początku 1939 r. dowództwo polskie rozpoczęło przygotowania obrony kraju. W drugiej połowie lutego Generalny Inspektor Sił Zbrojnych marszałek Edward Rydz–Śmigły, wydał szefowi Sztabu Głównego generałowi brygady Wacławowi Stachiewiczowi, wytyczne dotyczące ogólnego podziału sił i zadań poszczególnych związków operacyjnych. 4 marca Sztab Główny przystąpił do prac nad planem wojny „Zachód” (Z). Opierał się on na przewidywaniu, że armia niemiecka będzie miała, co najmniej dwukrotną przewagę nad armią polską. W związku z tym przyjęto, że bez aktywnej pomocy Francji strona polska nie będzie w stanie prowadzić pomyślnie wojny. Podstawowym założeniem planu była obrona manewrowa. Siły polskie na przedpolu i na głównej pozycji obrony miały bronić obszarów koniecznych do prowadzenia wojny (podstawa strategiczna – poznańskie, środkowa polska, Śląsk), umożliwić zakończenie pełnej mobilizacji powszechnej i nie dać się rozbić do czasu wystąpienia sił francuskich na zachodzie.

Plan „Z” wyznaczał zasadniczą linię oporu, dzieląc jej obronę pomiędzy sześć armii i samodzielną grupę operacyjną. Pas obrony rozciągał się od rejonu Augustowa poprzez Osowiec, Łomżę, Pułtusk, Modlin, Toruń, Bydgoszcz, Żnin, Koło, Sieradz, dalej wzdłuż biegu rzek Warty i Widawki oraz przez Częstochowę, Katowice, Bielsko, Żywiec i na południu Podgórzem Karpackim.

Główny ciężar walki podjąć miały: Armia „Łódź” oraz armia „Kraków” – związki operacyjne ześrodkowane wzdłuż zachodnich i południowo zachodnich granic Polski. Armia „Łódź” gen. dyw. Juliusza Rómmla miała za wszelką cenę bronić Łodzi i Piotrkowa Trybunalskiego, zabezpieczając tym samym kierunek warszawski i koncentrację odwodu Naczelnego Wodza. To właśnie elementy 30. Dywizji Piechoty wchodzące w skład tejże armii rozpoczęły latem 1939 r. rozbudowę fortyfikacyjną terenu położonego w pobliżu Bełchatowa.

Prace fortyfikacyjne

W marcu 1939 r. gen. bryg. Leopold Cehak wraz z dowódcami poszczególnych pułków, po dokładnym zapoznaniu się z terenem, wyznaczył przyszły odcinek obrony. Odcinek 30. Dywizji Piechoty rozciągał się na długości 27 km, od miejscowości Faustynów poprzez Lubiec, Magdalenów, Chmielowiec, Żar, wzg. 188, wzg. 176, Smugi, Słupię, Pólko, Wyr, kończąc na szosie Rząsawa–Bełchatów. Decyzja o rozbudowie fortyfikacyjnej odcinka „Góry Borowskie”, rozciągającego się od Księżego Młyna do Rozprzy, zapadła dopiero w lipcu 1939 r.

W związku z wydanym przez gen. dyw. J. Rómmla zakazem prowadzenia robót ziemnych, pierwsze kroki przygotowawcze tj. wykarczowanie lasów znajdujących się przed główną pozycją, podjęto bez zgody dowódcy armii, a za wcześniejszym porozumieniem się z władzami lokalnymi. W dniu 15 czerwca 1939 r. Sztab Główny wydał rozkaz w sprawie wykonania zniszczeń na przedpolu pozycji głównej. Zgodnie z planem zatwierdzonym przez szefa saperów armii pułkownika Stefana Langnera, 30. batalion saperów przygotować miał do zniszczenia około 65 obiektów znajdujących się głównie wzdłuż szos i cieków wodnych. Zgodę na budowę umocnień polowych Sztab Główny wydał dopiero 24 czerwca. Termin zakończenia pierwszego etapu prac wyznaczono na dzień 15 października 1939 r.

Za przygotowanie pod względem fortyfikacyjnym odcinka „Szczerców” odpowiedzialne były 83. i 84. pułk piechoty wraz z artylerią, 30. batalion saperów, 93. grupa fortyfikacyjna oraz 162. rezerwowa kompania saperów. Pod koniec lipca 1939 r. zapadła decyzja o przesunięciu 93. grupy fortyfikacyjnej i 162. rezerwowej kompanii saperów do Rozprzy w celu rozpoczęcia prac polowych na odcinku „Góry Borowskie”. Jednocześnie na odcinek ten trafił II dywizjon 4. pułku artylerii ciężkiej i 7. batalion karabinów maszynowych i broni towarzyszących.

Za techniczne wykonanie obiektów stałych odpowiedzialni byli komendanci grup fortyfikacyjnych, a za taktyczne przygotowanie pozycji oficerowie piechoty. Plan ogni artyleryjskich, wybór stanowisk i punktów obserwacyjnych opracowywali oficerowie artylerii, […] każdy odcinek obronny do drużyny włącznie miał swoje karnety, gdzie na szkicach 1/25 były naniesione miejsca wykonanych okopów, ich obsada, ognie rkm – na wprost i boczne, ckm – flankujące i tak zwana zapora płaska, ognie dalekie, wsparcie artylerii, pozycje artylerii, punkty obserwacyjne z panoramą artyleryjską, ognie dzienne i nocne – zaporowe, miejsca odwodów, kierunki przeciwuderzeń … Na każdym okopie była tabliczka z obsadą ogniową i strzelców, kierunki ogni wytyczone palikami, dojścia wyłożone białą taśmą […].

Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego dysponuje oryginalnymi zestawieniami stopnia realizowanych prac, z których wynika, że w pasie armii planowano wznieść 266 schronów: 73 na odcinku „Sieradz”, 54 na odcinku „Widawa”, 91 na odcinku „Szczerców”, 48 na odcinku „Góry Borowskie”. Z tego na dzień 28 sierpnia 1939 r. udało się wykonać 36 schronów żelbetowych i 18 ziemno-drewnianych, co daje łącznie 20%. W budowie były natomiast 52 obiekty żelbetowe, czyli 19,5%.

W okolicy miejscowości Księży Młyn–Oleśnik, wzdłuż drogi stanowiącej linię rozgraniczającą 84. pp i 2. pułk piechoty Legionów, wybudowano trzy jednostrzelnicowe schrony do ognia bocznego (jeden bez wylanego stropu) oraz wykonano płytę fundamentową pod schron dwustrzelnicowy. Całość uzupełniono o fortyfikację typu polowego – sieć okopów, zasieki i przeszkody przeciwpancerne. W celu zwiększenia widoczności polscy żołnierze wycięli porastające brzeg Rakówki drzewa i krzewy.

Dane techniczne schronu żelbetowego na jeden ckm

Obiekt jest lekkim schronem bojowym o wytrzymałości typu „A”, przeznaczonym do prowadzenia ognia bocznego i wykonanym w całości z żelbetu według projektu Instrukcji Saperskiej z 1939 roku – Umocnienia polowe, cz. III, z. II, Schrony żelbetowe i betonowe. Jego załogę stanowiły 3 osoby, uzbrojone w ckm wz. 30 lub wz. 08. W przypadku schronów o nieobniżonej strzelnicy, ckm ustawiano na drewnianym stole, zamontowanym na sztywno do wbetonowanych w podłogę belek. Strzelnica umieszczona była w ścianie bocznej na wysokości 0.60 m i umożliwiała 60-stopniowy kąt ostrzału dla ckm wz. 30 i 50-stopniowy dla ckm wz. 08. Od przedpola zabezpieczało ją żelbetowe ucho oraz okap. Wejście do schronu posiadało jako osłonę żelbetową przelotnię. Instrukcja zakładała również montaż w schronie wentylatora oraz drzwi gazoszczelnych ciężkich – wykonanych z drewna obitego blachą, bądź lekkich – wykonanych z brezentu.

Schrony tego typu, po uzyskaniu odpowiedniej twardości betonu (w zależności od rodzaju cementu od 2 do 4 tygodni), wytrzymywały wielokrotne trafienie pociskiem kalibru 75 mm oraz pojedyncze trafienie pociskiem 105 mm. Wszystkie ściany narażone na ostrzał, a niemające strzelnic, włazów, itp., okładano narzutem kamiennym i obsypywano ziemią dla zmniejszenia minowego działania pocisków. Narzut kamienny miał w przekroju kształt trójkąta prostokątnego, zwróconego wierzchołkiem na dół. Grubość narzutu u góry 1.00 m przeciwko pojedynczym 105 mm i 1.50 m przeciwko pojedynczym 155 mm. Nasyp na stropie wynosił łącznie z darnią około 0.20 m. W celu dodatkowego zabezpieczenia przed obserwacją strzelnicy oraz wejścia, na zamontowanych na stropie schronu odpowiednio zagiętych prętach mocowano siatkę maskującą. Wyposażenie schronu stanowiły: 4 leżaki do karabinów, 4 półki, 3 taborety, stół pod ckm, zbiornik na wodę, wiadro, 2 łomy żelazne, 4 łopaty, kilof, lampa naftowa wraz z trzema litrami nafty, 4 świece, piecyk i mała skrzynia na żywność.

Lokalizację gps poszczególnych schronów znajdziecie Państwo na niniejszej stronie:

http://schrony1939.fortyfikacje.pl/alodz.htm

 

Uwaga! Należy pamiętać, że część obiektów znajduje się na działkach prywatnych, a wejście na nie wymaga stosownej zgody właściciela.

 

Źródła:

Centralne Archiwum Wojskowe

Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie

Wesołowski A., Szczerców–Góry Borowskie 1939, Warszawa 2006