WYCIECZKA 1 - GRODZISKA
Grodzisko Będków, wieś gminna
"Kopiec (grodzisko stożkowate) nad Wolbórką wprowadziła do literatury J. Kamińska. W latach 1989, 1990 i 1991 badania prowadził P. Gajda. Dokumentacja i zabytki znajdują w Muzeum w Piotrkowie Trybunalskim.
Odsłonięto dobrze zachowaną piwnicę dworu oraz fundamenty z kamienia i cegły. Budynek postawiono częściowo na pozostałościach starszej budowli – prawdopodobnie średniowiecznej. Cegła zaś pochodziła z rozbiórek i datowana jest na XVII wiek.
Sam Będków pojawia się we wzmiankach z roku 1239 (możliwe, że także w latach 1232-1233). Dzieje osadnictwa na tym terenie są jednak o wiele starsze. Pod obecnym kopcem (1,5 metra pod poziomem gruntu) odnaleziono ślady osady kultury przeworskiej z początku naszej ery. Stwierdzono też obecność osad średniowiecznych i późniejszych.
Wieś, a potem miasteczko stanowiło prawdopodobnie własność biskupów włocławskich i było częścią klucza wolborskiego. Pewne jest, że w XV wieku miejscowość należała do Spinków herbu Prus. W roku 1453 lub 1462 Będków otrzymał prawa miejskie. W XVIII wieku ówcześni właściciele – Dembińscy starali się utworzyć z miasteczka ośrodek na skalę krajową. Zorganizowali m.in. giełdę kupiecką. Będków utracił prawa miejskie w 1870 roku.
Dwór najprawdopodobniej należy określać jako budowlę średniowieczną, na której pozostałościach wzniesiono potem (być może) dwór nowożytny. Nie jest jednak pewne kto był inicjatorem tego przedsięwzięcia.
Dwór postawiono na planie prostokąta o bokach 20 i 8 metrów. Otaczał go rów z wodą, będący przekształconym starym korytem Wolbórki. Wejście do budynku znajdowało się od strony północnej. Odnaleziono również fragmenty naczyń, kafli i przedmioty użytkowe datowane od epoki brązu do czasów nowożytnych. Część z nich naniesiona została z ziemią podczas budowy kopca, inne pochodzą z okresu funkcjonowania dworu, reszta zaś pochodzi z czasów późniejszych.
Będąc w Będkowie warto zobaczyć również późnogotycki kościół p.w. Narodzenia Najświętszej Marii Panny z 1462 roku ufundowany przez Piotra i Mikołaja Spinków. Świątynia należy do najciekawszych w naszym regionie. We wnętrzu cenny obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem z XV wieku. Pozostałe wyposażenie kościoła pochodzi z XVIII wieku. Uwagę zwraca piękny rokokowy tron biskupi z tego okresu".
Tekst pochodzi z: M. Szukała, Grodziska województwa piotrkowskiego. Przewodnik, Piotrków 1997, s. 6-8 i https://www.zamkilodzkie.pl/bedkow/
Chełmo, gm. Masłowice
"Grodzisko znajduje się na południe od wioski Chełmo, na szczycie wysokiego, zalesionego wzgórza – Góry Chełmo. Pierścieniowaty wał otacza obniżony majdan, porośnięty pojedynczymi drzewami. Od strony północnej grodzisko sąsiaduje z urwistym zboczem wzgórza, od południa otoczone jest fosą oraz dwoma dodatkowymi wałami okrężnymi.
W centrum majdanu znajduje się trójkątny betonowy cokół- podstawa wieży obserwacyjnej wzniesionej tutaj przez nadleśnictwo w 1955 r. W najbliższym otoczeniu wzgórza nie stwierdzono dotychczas występowania zabytków archeologicznych.
Dokładna historia grodziska na Górze Chełmo nie jest znana. Ustalenia J. Kamińskiej noszą charakter hipotezy. Według tej autorki grodzisko funkcjonowało w 2 fazach: pierwsze grodzisko wzniesiono w pierwszej połowie X w., zostało ono spalone po niedługim czasie. Na szczątkach pierwszego grodziska wzniesiono drugie- większe być może jeszcze w X w. Obecna forma grodziska z fosą i dodatkowymi wałami stanowi pozostałość tej właśnie fazy. Drugie grodzisko również zostało spalone być może w pierwszej połowie XI w. Według danych historycznych w pierwszej połowie XII w. na miejscu zniszczonego grodziska Piotr Włostowic wzniósł kościół „murowany, siedmią fosami obwiedziony”. W czasie badań wykopaliskowych ustalono, że wały grodziska zbudowane były w konstrukcji drewniano- ziemnej, wzmacnianej kamieniami. Odkryto też fragmenty naczyń glinianych z okresu X-XII w., fragmenty naczyń glinianych z okresu X-XII w. oraz fragmenty ostrogi i klucza datowane na przełom XIII - XIV w. Wg. hipotezy postawionej przez A. Chmielowską początki funkcjonowania grodziska mogą łączyć się z istnieniem na Górze Chełmo ośrodka kultu pogańskiego, być może o znaczeniu ponadregionalnym. Autorka ta sugeruje również, że zniszczenie grodu nastąpiło w trakcie podboju tych terenów przez Polan.
Badania wykopaliskowe prowadziła J. Kamińska w 1955 i 1956. Materiały i dokumentacja z badań znajdują się w Muzeum Archeologicznym i Etnograficznym w Łodzi.”
W 1992 roku przeprowadzono prospekcję archeologiczną w ramach Archeologicznego Zdjęcia Polski, badania te jednak nie potwierdziły istnienia zaplecza osadniczego dla grodu na Górze Chełmo w X w. Interdyscyplinarny zaś projekt „Chełmo 2006” w ramach którego dotychczasowy stan badań podsumował J. Sikora, wykazał istnienie kolejnych dwóch wałów na stanowisku nr 1 w Chełmie. Ostatnie badania wykazały, że substancja zabytkowa nie jest dostatecznie chroniona przez rezerwat archeologiczno- leśny obejmujący opisywaną część Góry Chełmo".
Dla bardziej zainteresowanych polecamy: http://atlasgrodzisk.pl/?view=details&location=306
Tekst pochodzi z: https://muzeumpiotrkow.pl/aktualnosci/gora-chelmo/
Grodzisko Górki Duże, gm. Tuszyn
"Grodzisko znajduje się w pobliżu rozwidlenia dróg z Tuszyna do Rusocin w kierunku na Dłutów. Jest słabo widoczne z drogi. Obiekt ma postać dość dużego kopca, gęsto porośniętego krzewami i otoczonego szerokim rowem z wodą, co utrudnia dostęp. Na powierzchni kopca znajdowano fragmenty ceramiki i cegieł. Na południe od grodziska, w czasie badań powierzchniowych znajdowano fragmenty ceramiki z okresu wczesnego i późnego średniowiecza. Obiekt w Górkach Dużych znany jest archeologom od lat trzydziestych. Początkowo był traktowany jako grodzisko wczesnośredniowieczne. Jednak wiedzę na jego temat bardzo dobrze podsumowują L. Kajzer i J. Augustyniak słowami: „sądzić można, że nasyp kryje pozostałości dworu obronnego, może wzniesionego na murowanych fundamentach, zbudowanego dopiero w czasach nowożytnych. Fundację jego łączyć należy hipotetycznie z kolejnymi właścicielami Górek Małych. Problem rozwiązać mogą tylko badania archeologiczne”. Materiały z badań powierzchniowych znajdują się w Muzeum Archeologicznym i Etnograficznym w Łodzi".
Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi dopiero z lat 1511-1518. Późniejsze informacje są skąpe i niejasne. Dopiero z XIX w. wiemy, że dobra Górka Wielka i Górka Duża składały się z dwóch folwarków i niewielkiej wioski o tej właśnie nazwie.
Tekst pochodzi z: M. Szukała, Grodziska województwa piotrkowskiego. Przewodnik, Piotrków 1997, s. 12-13.
Majkowice, gm. Ręczno
"Klucz posiadłości Nagodziców-Jelitczyków z centrum w Majkowicach, ale kościołem parafialnym w Ręcznie, pojawia się w źródłach pisanych od 1398 roku kiedy to wymieniono Floriana z Majkowic.
Literatura historyczna starała się powiązać tę postać z rycerzem Florianem Szarym, bohaterem bitwy pod Płowcami, ale brak na to jednoznacznych dowodów.
Obecnie w przestrzeni rozległej doliny rzeki Pilicy zachowało się kilka czytelnych składników tego klucza. Duża wieś na średniowiecznym planie owalnicy, tzw. grodzisko stożkowate, pozostałości murowanego średniowiecznego zamku oraz malownicze ruiny renesansowego dworu obronnego. Ponadto w najbliższym otoczeniu wymienionych obiektów w trakcie badań AZP zarejestrowano 11 stanowisk z okresu średniowiecza.
Wyjątkowość tego zespołu (w skali nie tylko Polski Centralnej) określił L.Kajzer w sposób następujący „… trzy siedziby Jelitczyków zachowane reliktowo w Majkowicach, wytyczają w sposób całkowicie podręcznikowy, linię rozwoju i przemian formalnych siedziby rycersko-szlacheckiej w późnym średniowieczu i czasach nowożytnych. Walor obiektów majkowickich nie polega na wyjątkowości takiej sekwencji, bo była ona prawie powszechna, lecz na możliwości jej śledzenia i analizowania, rzadko bowiem kolejne siedziby zachowują się w stanie umożliwiającym badani” ( 1986, s.155).
Grodzisko położone jest w zalewowej dolinie rzeki Pilicy w odległości około 1 km na wschód od wsi oraz około 800 m na zachód od dzisiejszego lewego brzegu rzeki.
Gród wzniesiono na niewielkim piaszczystym wyniesieniu wznoszącym się ponad poziom zalewowych łąk. Zachowana wysokość stożka wynosi około 3 m. Kopiec o średnicy podstawy około 25 metrów otoczony jest fosą mającą około 12 metrów szerokości i 70 cm głębokości. Zewnętrzny wał obwodowy ma dołem około 10 metrów szerokości.
Badania wykopaliskowe w latach 1972-1974 prowadzili A. Chmielowska i M. Góra. W obrębie grodziska założono trzy wykopy. Wykop I o powierzchni 65 m2 objął północno-zachodnią partię kopca. Wykop II o powierzchni 20 m2 przecinał wał zewnętrzny. Wykop III o powierzchni 30 m2 przecinał fosę. Siedziba rycerska funkcjonowała w 2 poł. XIII-XIV w.
Jak wykazały badania trzon nasypu tworzyły dwa rzędy skrzyń, rozmieszczonych koncentrycznie i obwiedzionych na obwodzie podwójną linią palisady. Otaczająca kopiec wał zbudowano z wydobytej z fosy gliny na wysokość około 0,3 metra i oblicowano nieznaną bliżej konstrukcją drewnianą, przypuszczalnie faszyną.
Pozyskano kilkadziesiąt fragmentów naczyń ceramicznych pochodzących z przełomu wczesnego i pełnego średniowiecza, oraz 28 przedmiotów żelaznych w tym kilka gwoździ, dwa krzesiwa ogniwkowe, noże i haki. A.Chmielowska materiał zabytkowy wydatowała na 2 połowę XIII i pierwszą XIV wieku".
Tekst pochodzi z: https://zabytek.pl/pl/obiekty/majkowice-grodzisko
Mierzyn, gm. Rozprza
"Od strony Habtyzowa grodzisko jest widoczne z drogi Mierzyn – Cieszanowice. Grodzisko ma postać stożkowatego, regularnego kopca, porośniętego trawą, ze słabo widocznymi śladami fosy
i wału. Wokół grodziska znajdowane były liczne fragmenty naczyń kultury przeworskiej z początków naszej ery, z okresu wczesnego i późnego średniowiecza oraz z okresu nowożytnego. Na podstawie materiałów z badań powierzchniowych oraz skąpych informacji historycznych J. Kamińska datowała obiekt na XII – XIII w., natomiast L. Kajzer i J. Augustyniak przyjmują nieco młodsze datowanie : XIII? - połowy XV? w. określając obiekt jako „tzw. grodzisko stożkowate – fortalicja”. W czasie badań powierzchniowych na powierzchni grodziska znaleziono m. in. fragmenty naczyń glinianych, datowane na XII – XIII w. Znajdują się one w Państwowym Muzeum Archeologicznym w Warszawie.
13 lipca 2022 r. był dniem szczęśliwym dla wszystkich, którzy od roku są zaangażowani w prace archeologiczne na „Górce Markiewicza” w Mierzynie.
Górka Markiewicza to nic innego, jak grodzisko średniowieczne, które nigdy, aż do roku 2021, nie było badane inwazyjnie, lecz jedynie powierzchniowo. Jej wyjątkowość dostrzegł w okresie przedwojennym ówczesny proboszcz Mierzyna – Antoni Christoph, który słał prośby o jej badania.
Dzięki staraniom Pani Marii Baranowskiej i wsłuchaniu się w jej prośby kierowane do p. Jacka Ziętka, archeologa z Piotrkowa Tryb., pojawili się w ubiegłym roku studenci archeologii pod opieką p. dr hab. Piotra Strzyża – prof. UŁ oraz dr Kaliny Skóry z łódzkiego oddziału PAN.
Dołączyli do nich członkowie Piotrkowskiego Stowarzyszenia Historyczno – Eksploracyjnego Bugaj. Jeden z nich p. Jarosław Białkowski odkrył – wydarł ziemi – mierzyński skarb. Jest nim bulla antypapieża Jana XXIII. Znalezisko to jest bardzo cenne, a odkrycie ma wymiar europejski. Niewiele bowiem bulli zachowało się do dzisiaj. Pochodzi ona z okresu, gdy w Polsce rządził Władysław Jagiełło, a włościami mierzyńskimi władał Jarosław z Mierzyna lub jego syn Tomasz – rycerze wywodzący się z rodu Nagodziców – Jelitczyków.
Czym jest bulla? To ołowiana pieczęć urzędu papieskiego z podobiznami świętych Piotra i Pawła z jednej strony i imieniem papieża na odwrocie, zawieszana na sznurkach jedwabnych. Z czasem zaczęto tak nazywać każdy dokument papieski opatrzony tą pieczęcią.
Jeśli bulla nadana była ówczesnemu właścicielowi wsi, świadczyć to może o sporej roli grodu w Mierzynie w centralnej Polsce".
Tekst pochodzi z: M. Szukała, Grodziska województwa piotrkowskiego. Przewodnik, Piotrków 1997, s. 17-18 i http://rozprza.info/2022/07/16/o-mierzynskim-skarbie-bulli-jana-xxiii-odkrytej-kilka-dni-temu/
Petrykozy, gm. Białaczów
"Kopiec częściowo porośnięty krzewami. Obiekt początkowo był traktowany jako grodzisko „wczesnopiastowskie”. Badania archeologiczne i historyczne pozwoliły w pewnym stopniu odtworzyć jego historię. Wg ustaleń W. Długoszewskiej grodzisko stanowi relikt siedziby obronnej rodu Odrowążów. Siedziba funkcjonowała w dwóch fazach. Faza pierwsza wzniesiona była w początkach XIV w. na naturalnym wzniesieniu odpowiednio umocnionym. W połowie XIV w. na miejscu pierwszego został wzniesiony drugi „gród”: budynek – wieża, zapewne drewniana, posadowiona na kamiennym fundamencie. Wieża nie była otoczona fosą, być może od strony wyspy osłaniał ją wał ziemny. Na początku XV w. Wieża została opuszczona po pożarze. W czasie wykopalisk odkryto liczne fragmenty naczyń glinianych, groty bełtów, fragmenty kolczugi oraz innych przedmiotów metalowych. Badania wykopaliskowe prowadziła w latach 1990 – 1992 W. Długoszewska".
Tekst pochodzi z: M. Szukała, Grodziska województwa piotrkowskiego. Przewodnik, Piotrków 1997, s. 20-21.
Rękoraj, gm. Moszczenica
"Obiekt stanowi przykład dobrze zachowanego grodziska pierścieniowatego.
Stanowisko zlokalizowane jest ok. 2 km na północny-wschód od łączącej Łódź z Piotrkowem Trybunalskim drogi krajowej nr 91, a zarazem o ok. 400 m na północ od odchodzącej od niej drogi lokalnej biegnącej wśród rozrzuconych siedlisk Rękoraju-Kolonii. Leży ono w bagnistej dolinie na lewym brzegu niewielkiego, bezimiennego dopływu Moszczanki zajmując wcinający się w nią, łagodnie wypiętrzony cypel terasy nadrzecznej.
Grodzisko zajmuje ok. 0,66 ha powierzchni i jest założeniem dwuczłonowym. Człon pierwszy ma formę pierścienia o średnicy ok. 50 m, z wysokim na ok. 4 m wałem otaczającym majdan w formie niewielkiej, mierzącej 0,24 ha kotlinki. Człon drugi przylega do pierścienia od północnego-zachodu, a jego zasięg wyznacza wał odcinkowy. Dziś obiekt jest nieużytkiem, gęsto porośniętym drzewami i krzewami. W swej północnej partii jest on zniszczony przez drogę.
Obiekt użytkowany w dwu fazach, w okresie od końca IX w. do XI lub połowy XII wieku. Starsza wiązana jest z okresem plemiennym, zaś młodsza z okresem państwowym.
W latach 1924-1925 i 1948 r. obiekt objęty został badaniami powierzchniowymi prowadzonymi odpowiednio przez Romana Jakimowicza i Mariana Gozdowskiego z Państwowego Muzeum Archeologicznego w Warszawie, a w 1950 r. przez Janinę Kamińską z Muzeum Archeologicznego w Łodzi (ob. Muzeum Archeologiczne i Etnograficzne w Łodzi). Badania powierzchniowe prowadził tu też Witold Świętosławski, działający w ramach Archeologicznego Zdjęcia Polski.
W latach 1967-1969 i 1971 archeologiczne badania wykopaliskowe prowadziła Aldona Chmielowska z Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. W ich trakcie wykonano 7 wykopów, które objęły powierzchnię ponad 400 m2. Wyróżniono 2 fazy funkcjonowania obiektu. Konstrukcje związane ze starszą zostały przez badaczkę określone jako drewniano-ziemny wał rusztowy. Mierzył on u podstawy ok. 5 m, a jego zasięg wyznaczały skupiska otoczaków, interpretowane jako relikty przedwala lub dodatkowe umocnienie gliniano-ziemnej części wału. Zniszczony w pożarze obiekt odbudowano po połowie X w., przy czym w drugiej fazie jego istnienia poszerzona została podstawa wału przez wzniesienie od jego wewnętrznej strony dodatkowej konstrukcji rusztowej, stabilizowanej pionowymi kołami. Całość oblepiona zastała warstwą gliny i osiągnęła u podstawy szerokość sięgającą 13 m. Na majdanie nie uchwycone zostały prawie żadne ślady osadniczego jego wykorzystania.
W 2013 roku Jerzy Sikora, Piotr Wroniecki, Piotr Krzysztof Kittel, Łukasz Trzciński i Wiesław Stępień przeprowadzili nieinwazyjne badania otoczenia obiektu. W ich ramach przeprowadzono archeologiczne badania powierzchniowe, badania geofizyczne, a także wykonano analizę Numerycznych Modeli Terenu sporządzonych na podstawie pomiarów LiDAR oraz analizą zdjęć lotniczych. W efekcie udało się określić zasięg osady, położonej na zachód od wałów obiektu, która współistniała z grodem w okresie między X a XII wiekiem.
Zabytek dostępny bez ograniczeń".
Tekst pochodzi z: https://zabytek.pl/pl/obiekty/rekoraj-grodzisko
Rokszyce, gm. Wola Krzysztoporska
"Grodzisko stanowi przykład dobrze zachowanego nasypu ziemnego będącego pozostałością po późnośredniowiecznej(?) siedzibie pańskiej.
Stanowisko zlokalizowane jest wśród łąk, nad nienazwanym, zamienionym w rów strumieniem kończącym swój bieg w bezodpływowym, bagnistym zastoisku zwanym „Pasternik”. Jest ono oddalone: o ok. 500 m od leżących na północny-zachód dawnych zabudowań folwarku w Rokszycach, a ok. 700 m dzieli je od położonych na południe zabudowań wsi Rokszyce.
Kopiec jest niewielkim założeniem o formie stożka ze ściętym wierzchołkiem, mającym u podstawy ok. 30-32 m średnicy i wyniesionym ok. 6 m nad poziom łąk. W centralnej partii jego plateau znajduje się niewielkie zaklęśnięcie. Grodzisko otacza wypełniona wodą fosa, częściowo zarośnięta trzciną. Jej szerokość przy niskim stanie wody wynosi ok. 20-30 m, zaś przy ich wysokim poziomie zwiększa się ona dochodząc od północnego-zachodu, gdzie łączy się zabagnionym zastoiskiem, nawet do 35-40 m. Obiekt w całości jest nieużytkiem gęsto porośniętym drzewami i krzewami.
Miejscowość Rokszyce wymieniana jest w przekazach pisanych począwszy od 1311 r. w królewskim akcie nadania Lutomierska dla Wacława Lisowica. Wieś cały czas pozostaje własnością prywatną, którą do co najmniej połowy XVI wieku dysponowali Rokszyccy. Później zamieszkiwali tu Gomolińscy i Dąbrowscy, a następnie Pągowscy i Ruszkowscy.
Obiekt późnośredniowieczny(?). Na obecnym etapie badań niemożliwe jest wskazanie fundatora budowli.
W 1948 r. obiekt objęty został badaniami powierzchniowymi prowadzonymi przez Waldemara Chmielewskiego z Muzeum Archeologicznego w Łodzi (obecnie Muzeum Archeologiczne i Etnograficzne w Łodzi). Z kolej w 1984 r. analogiczne prace w ramach Archeologicznego Zdjęcia Polski przeprowadził Justyn Skowron, zaś w 1995 r. zweryfikował je Paweł Zawilski. Badań wykopaliskowych na grodzisku nie prowadzono. W 1996 r. sporządzono plan sytuacyjno-wysokościowy.
Zabytek dostępny bez ograniczeń".
Tekst pochodzi z: https://zabytek.pl/pl/obiekty/rokszyce-grodzisko
Rozprza, wieś gminna
"Grodzisko położone jest wśród łąk nad rzeką Luciążą, na wschód od stacji kolejowej Rozprza i na północ od drogi Rozprza-Łochyńsko. Dojście ścieżką przez łąki od wspomnianej drogi. W latach czterdziestych zachodnia część grodziska została zniszczona. Gwoli ścisłości należy wspomnieć, że zachowana część grodziska leży na gruntach wsi Łochyńsko. Obecnie grodzisko ma postać połowy stożka o zaklęśniętym środku, w całości porośniętego drzewami. W czasie badań wykopaliskowych w pobliżu odkryto pozostałości drogi przez łąki oraz podgrodzie, na samym zaś grodzisku liczne fragmenty naczyń glinianych, broni i narzędzi.
Funkcjonowanie grodziska przypada na VIII/IX-XIV w. Założenia najstarszej fazy grodu nie są znane. Wiadomo jedynie, że umocnienia zostały spalone, a na ich szczątkach zbudowano w wieku IX wał drewniano- ziemny o dość prymitywnej konstrukcji, który zapewne około połowy X w. został spalony ponownie. Trzecia faza grodu rozpierskiego trwa od końca X do połowy XIII w., kiedy uległ on kolejnemu pożarowi. W fazie tej wały grodu zostały wzmocnione, dodatkowo otoczone fosą i wałem zaporowym. Faza IV odpowiada okresowi od polowy XIII do drugiej połowy XIV w. W tym okresie wewnętrzna część grodziska została znacznie podwyższona, układ obronny odbudowany, rozwinęły się też osady przygrodowe. Cały zespół uległ spaleniu i nie został już odbudowany. Osadnictwo przesunęło się ostatecznie na tereny wyżej położone, zapewne
w rejonie obecnego centrum Rozprzy. A. Chmielowska, z której prac pochodzą powyższe informacje przyjmuje jako możliwą następującą kolejność wydarzeń: I faza to gród być może opolny, zniszczony w wyniku działań ze strony państwa wiślańskiego i następnie przez „Wiślan” odbudowany jako umocnienie północnej linii obronnej ich państwa [faza II]; gród ten mógł zostać zniszczony i odbudowany z kolei przez Polan po zbrojnym podboju tych terenów [faza III], zaczyna wtedy pełnić funkcje administracyjne, stając się grodem kasztelańskim; zniszczenie grodów fazy III i IV może wiązać się ze zbrojnymi staraniami rodu Nagodziców o uzyskanie Rozprzy. Wyniki badań archeologicznych sugerują, że w fazach I-III gród w Rozprzy pełnił funkcje jedynie wojskowe.
Badania wykopaliskowe prowadziła w latach 1963–1966 A. Chmielowska. Materiały i dokumentacja z badań znajdują się w Muzeum Archeologicznym i Etnograficznym w Łodzi.
Podsumowanie stanu wiedzy o grodzie w Rozprzy znajduje się w pracy A. Chmielowskiej, Rozprza we wczesnym i późnym średniowieczu, Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, Seria Archeologiczna, Nr 29:1982 [1985]. Prócz syntetycznego omówienia wyników badań znajduje się tutaj bogata wcześniejsza literatura problemu.”
W latach 2015-2016 na grodzisku przeprowadzono badania naukowe w ramach programu „Bezinwazyjne badania grodów Polski środkowej”, które dały początek do późniejszego stworzenia wizualizacji dawnego grodu rozpierskiego. Działania te wzbudziły duże zainteresowanie i zrodziły ciekawą dyskusję, do której zachęcamy również Państwa".
Dla zainteresowanych polecamy: http://rozprza.pl/download/attachment/14382/grodzisko-w-rozprzy-co-juz-o-nim-wiemy-a-jakie-skarby-przeszlosci-moze-jeszcze-skrywac-dr-jerzy-sikora-dr-piotr-kittel.pdf
https://gunthera.wordpress.com/2016/06/07/jak-wygladal-grod-w-rozprzy/
Tekst pochodzi z: M. Szukała, Grodziska województwa piotrkowskiego. Przewodnik, Muzeum Okręgowe w Piotrkowie Trybunalskim, Piotrków 1997, s. 28-30 i https://muzeumpiotrkow.pl/2017/grodzisko-w-rozprzy/
Żarnów, gm. wiejska
"Wczesnośredniowieczne grodzisko zwane przez mieszkańców Żarnowa obecnie Szwedzką Górą znajduje się w powiecie opoczyńskim na obszarze województwa łódzkiego w północnej części dzisiejszego miasta Żarnowa nad rzeką Scepą.
Wczesnośredniowieczne grodzisko funkcjonowało od końca X do połowy XIII wieku. Było to duże grodzisko o nieregularnym kształcie, które zostało wzniesione na wysokim, stożkowatym kopcu o podstawie kolistej o średnicy ponad 50 metrów. Obok wspomnianego wcześniej nasypu w skład grodziska wliczało się również drugie, niższe wzniesienie. Badania nad tym wczesnośredniowiecznym grodem przeprowadzał w 1889 profesor Władysław Łuszczkiewicz, który był przewodniczącym Komisji Historii Sztuki, wraz ze swoim uczniem Stanisławem Wyspiańskim. To właśnie on wykazał jaka jest podstawa oraz wymiary grodziska. W dawnych czasach na nasypie mieścił się zamek a cały gród otaczała potężna fosa, do której doprowadzano wody z rzeki Scepy. Wzniesienie było oddzielone podgrodziem z drewnianą zabudową od drugiego wzgórza na którym do dzisiaj stoi kościół. Grodzisko jest pozostałością po książęcym grodzie żarnowskim, który był znany w całej Polsce. Najprawdopodobniej na jego obszarze mieściła się siedziba książąt plemiennych, z której wywodził się możnowładca Odrowąż Prandota Stary oraz jego potomkowie Iwo i Jan. Byli to biskupi krakowscy, żyjący w XII wieku. Osada miała ogromne znaczenie handlowe ponieważ w średniowieczu leżała na jednym z głównych szlaków z Wielkopolski na Ruś.
Obecnie niestety niewiele pozostało po imponującym grodzisku gdyż gród został częściowo zniszczony i zdeformowany przez rabunkową eksploatację żwiru. Grodzisko mocno ucierpiało również przez budowę drogi między Sulejowem a Końskimi. Większa część nasypu stała się podbudową nowej drogi. Właściwie z wczesnośredniowiecznego grodziska, które opisał profesor Łuszczkiewicz został praktycznie tylko nasyp. Na samym szczycie wzniesienia stoi pomnik wykonany z piaskowca, ku czci walczących o niepodległą Polskę, wzniesiony w 1923 roku.
Obecnie grodzisko nazywane jest przez mieszkańców Żarnowa Szwedzką Górą. Legendy podają że zostało tak nazwane ponieważ podobno ze szczytu wzniesienia król Jan Kazimierz śledził przebieg bitwy pod Żarnowem w 1655 roku. Inna hipoteza mówi że nasyp został wzniesiony za sprawą mieszkańców Żarnowa ku czci zwycięstwa nad Szwedami w czasie obrony Jasnej Góry podczas potopu szwedzkiego. Jeszcze inna legenda głosi, że ze szczytu nasypu Żarnów był przez Szwedów ostrzeliwany, co doprowadziło miasto do ruiny".
Dla zainteresowanych polecamy: https://gunthera.wordpress.com/wp-content/uploads/2008/08/zarnow-spr.pdf
Tekst pochodzi z: https://ziemiaodrowazow.com/gmina-zarnow/gora-szwedzka/